با بیش از پنجاه سال حضور مستمر
آون آزمایشگاهی یا فور، یکی از تجهیزات پرکاربرد در محیطهای پژوهشی و صنعتی است و نقش حیاتی در اطمینان از دقت نتایج آزمایشها ایفا میکند. اما دستگاه آون آزمایشگاهی چیست و چرا یادگیری نحوه کار با آن اینقدر اهمیت دارد؟ این مقاله یک دستورالعمل کار با آون آزمایشگاهی کامل است که شما را با تمام مراحل، از راهاندازی تا نگهداری ایمن، آشنا میکند.
دستگاه آون آزمایشگاهی که با نام فور نیز شناخته میشود، یک محفظه عایقبندی شده است که با استفاده از المنتهای حرارتی، دمای بالا و کنترلشدهای را برای اهداف خاص فراهم میکند. اساس کار آون در آزمایشگاه، استفاده از حرارت خشک برای استریل کردن ابزارهای فلزی و شیشهای، خشک کردن نمونهها و مواد شیمیایی و انجام تستهای نیازمند به دمای پایدار است. برخلاف اتوکلاو که از بخار آب تحت فشار استفاده میکند، آون تنها با حرارت خشک کار میکند.
حالا که با تعریف کلی آون آزمایشگاهی آشنا شدیم، بهتر است بدانید که این دستگاهها بر اساس نحوه گردش هوا و کاربرد، به چند دسته اصلی تقسیم میشوند. شناخت این تفاوتها به شما کمک میکند تا دستگاه مناسب برای آزمایش خود را انتخاب کرده و از آن به بهترین شکل استفاده کنید. انواع آون آزمایشگاهی یا فور عمدتاً شامل موارد زیر است:
در این نوع آون، که به آن آون ساده نیز گفته میشود، گردش هوا بر اساس پدیده همرفت طبیعی صورت میگیرد؛ هوای گرم به دلیل سبکتر بودن به سمت بالا حرکت کرده و پس از سرد شدن، به پایین محفظه برمیگردد. این جابجایی آرام و طبیعی هوا، ویژگی اصلی این دستگاه است.
این آونها بهترین انتخاب برای خشک کردن نمونههای پودری، سبک و حساس به جریان هوا هستند که ممکن است با وزش باد فن پراکنده شوند. همچنین برای فرآیندهایی که نیاز به دقت دمایی بسیار بالا ندارند، مناسب و مقرونبهصرفه هستند.
این مدل که به آون فن دار معروف است، مجهز به یک فن داخلی است که هوای گرم را به طور مداوم و یکنواخت در تمام نقاط محفظه به گردش درمیآورد. این ویژگی باعث میشود دما در تمام قفسهها و گوشههای دستگاه یکسان باشد و فرآیند گرمایش بسیار سریعتر انجام شود.
به دلیل دقت و یکنواختی دمای بالا، آون فندار برای استریل کردن دقیق ابزارآلات فلزی و شیشهای،
خشک کردن سریع نمونهها و انجام تستهای کنترل کیفی که نیاز به دمای کاملاً یکنواخت دارند، ایدهآل است.
این مدل، پرکاربردترین نوع آون در آزمایشگاههای مدرن محسوب میشود.
آون خلاء یک دستگاه تخصصی است که علاوه بر گرمایش، قابلیت ایجاد خلاء یعنی کاهش فشار هوا، در محفظه داخلی را دارد. با کاهش فشار، نقطه جوش مایعات مانند آب و حلالها به شدت پایین میآید و این امکان را فراهم میکند که مواد در دمای بسیار پایینتری خشک شوند.
این دستگاه برای خشک کردن نمونههای حساس به حرارت مانند ترکیبات بیولوژیکی و دارویی، موادی که در دمای بالا اکسید یا تجزیه میشوند و همچنین برای حذف حبابهای هوا از موادی مانند رزینها و اپوکسیها استفاده میشود.
با شناخت تفاوت انواع آون آزمایشگاهی، میتوانید با اطمینان بیشتری دستگاه مناسب برای نیازهای پژوهشی یا صنعتی خود را انتخاب کنید.
۱. انتخاب محل مناسب
آون را روی میز مقاوم به حرارت بگذارید و از مواد آتشزا دور نگه دارید. میزهای چوبی یا پلاستیکی خطرناک هستند.
۲. برق ایمن و استاندارد
دستگاه را فقط به پریز ارتدار وصل کنید. استفاده از سیم سیار یا سهراهی میتواند خطر ایجاد بار اضافی و خرابی دستگاه را به همراه داشته باشد.
۳. تمیز بودن محفظه
قبل از روشن کردن، داخل آون را بررسی کنید. محفظه باید خشک و تمیز باشد تا هیچ مایعی در دماهای بالا نسوزد و نتیجه آزمایش شما را خراب نکند.
بخشی حیاتی از نحوه کار با آون، چیدمان صحیح وسایل درون آن است. برای اینکه گرما به طور مساوی به همه وسایل برسد، باید هوای داغ بتواند در محفظه به خوبی گردش کند. از قرار دادن بیش از حد وسایل و پر کردن کامل قفسهها خودداری کنید. این کار مانع از رسیدن دمای کافی به تجهیزاتی میشود که در بخشهای میانی قرار دارند و فرآیند استریلسازی یا خشککردن را ناقص میگذارد. ظروف را طوری قرار دهید که با دیوارهها، سقف یا کف دستگاه تماس نداشته باشند. تماس مستقیم باعث داغ شدن بیش از حد در یک نقطه، شکستن ظروف و آسیب به سنسورهای حرارتی میشود.
اصول کار آون در آزمایشگاه و روش کار با آون آزمایشگاهی پیچیده نیست؛ برای استفاده از آون آزمایشگاهی به صورت زیر باید عمل کنید:
خاموش کردن اصولی، بخش پایانی نحوه کار با دستگاه آون است. با رسیدن عقربه تایمر به عدد صفر، کار دستگاه به پایان میرسد و المنتهای حرارتی خاموش میشوند. در این مرحله، باید اجازه دهید دستگاه به صورت طبیعی و با درب بسته خنک شود. این نکته بسیار مهم است. اگر در داغ آون را یکدفعه باز کنید، هوای سرد باعث ترک خوردن و شکستن ظرفهای شیشهای داغ میشود.
علاوه بر این، به بخشهای حرارتی (المنتهای) دستگاه هم فشار میآید و باعث میشود زودتر خراب شود. پس از خنک شدن کافی، میتوانید با احتیاط و استفاده از دستکش مقاوم به حرارت، وسایل را از دستگاه خارج کنید.
رعایت نکات ایمنی، اولویت اصلی در زمان کار با این دستگاه است. هنگام کار با آون آزمایشگاهی، بدنه دستگاه، بهخصوص درب آن، به شدت داغ میشود؛ برای محافظت، همیشه از دستکشهای مقاوم به حرارت و عینک ایمنی استفاده کنید. هنگام باز کردن درب، صورت و بدن خود را در فاصله مناسبی نگه دارید تا بخار داغی که ناگهان خارج میشود، موجب سوختگی نشود.
اگر به صورت تصادفی مایعی در کف دستگاه داغ ریخته شد، بلافاصله آن را خاموش کرده و از برق بکشید. هرگز برای تمیز کردن آن تا زمان خنک شدن کامل دستگاه اقدام نکنید.
برای ایمنی، فقط زمانی آون را جابجا کنید که کاملاً خاموش و سرد شده باشد. حرکت دادن آون در زمانی که داغ یا روشن است، خطرناک میباشد. این کار میتواند به اجزای داخلی آن آسیب بزند. از قرار دادن مواد شیمیایی مانند اسیدها در آون خودداری کنید، چون بخار آنها به دستگاه صدمه میزند. این بخارها به تدریج باعث خوردگی سطح داخلی محفظه و خرابی سنسورهای حساس میشوند.
هیچوقت آون را به دستگاه UPS (برق اضطراری) وصل نکنید. UPS ها نمیتوانند برق زیادی که المنتهای گرمکننده آون نیاز دارند را تأمین کنند و این کار باعث خرابی هم آون و هم UPS میشود.
طول عمر و کارکرد صحیح دستگاه، علاوه بر استفاده درست، به نگهداری و سرویس منظم نیز بستگی دارد. برای نگهداری درست از آون، باید آن را به طور منظم تمیز کنید. پس از هر بار استفاده و بعد از خنک شدن کامل، محفظه داخلی را با یک دستمال نخی نرم و مرطوب تمیز کنید تا از باقی ماندن هرگونه اثر مواد جلوگیری شود. این کار از خوردگی و آسیب دیدن سطح داخلی در بلندمدت جلوگیری میکند.
علاوه بر تمیزکاری روزانه، لازم است که یک کارشناس فنی به صورت دورهای آون را سرویس کند تا از عملکرد دقیق و ایمن آن مطمئن شوید. هر چند وقت یکبار باید یک متخصص دستگاه را چک کند تا مطمئن شود دماسنج دمای درست را نشان میدهد و قسمتهای برقی و گرمکننده سالم هستند. این کار برای این است که دستگاه همیشه با بهترین قدرت کار کند و نتیجه آزمایش شما اشتباه نشود.
شما میتوانید برخی از مشکلات ساده دستگاه را خودتان برطرف کنید.
اما اگر با بررسی این موارد ساده مشکل برطرف نشد یا علائم جدیتری مانند بوی سوختگی یا صدای غیرعادی مشاهده کردید، بهتر است از دستکاری دستگاه خودداری کرده و با یک تکنسین تماس بگیرید.
اگرچه هر دو دستگاه گرما تولید میکنند، اما تفاوت اصلی آون آزمایشگاهی و صنعتی در کاربرد و دقت آنهاست. کاربرد آون آزمایشگاهی بر روی فرآیندهایی مانند استریل کردن دقیق یا خشک کردن نمونههای حساس با کنترل دمایی بالا متمرکز است.
در این دستگاهها، اولویت اصلی با حفظ ثبات و یکنواختی دما است. اساس کار این دستگاهها، تامین دمای ثابت و یکنواخت است. در مقابل، آون صنعتی برای تولید در مقیاس بزرگ، مانند پخت مواد یا عملیات حرارتی روی قطعات فلزی طراحی شده و دقت دمایی آن به اندازه نمونه آزمایشگاهی حیاتی نیست.
تسلط بر نحوه کار با آون آزمایشگاهی و رعایت نکات ایمنی، پایه و اساس دستیابی به نتایج دقیق در آزمایشگاه است. آون تنها یک وسیله گرمازا نیست؛ بلکه ابزاری تخصصی برای کارهای حساس محسوب میشود. استفاده درست از این دستگاه، هم کیفیت و اعتبار نتایج شما را تضمین میکند و هم امنیت محیط کار را افزایش میدهد.
شرکت آرمینکو با تجربه چندین دهه در طراحی و تولید تجهیزات برودتی و آزمایشگاهی، همواره در کنار شماست تا با ارائه دستگاههای دقیق و مطمئن، مسیر پژوهشها و آزمایشهای علمی شما را ایمنتر و قابل اعتمادتر کند.
کار آون در آزمایشگاه دقیقاً شامل چه مواردی میشود؟
این دستگاه عمدتاً برای استریل کردن خشک وسایل فلزی و ظروف شیشهای آزمایشگاهی و همچنین خشک کردن نمونهها، پودرها و ظروف در دمای کنترلشده استفاده میشود.
آیا میتوان هر نوع وسیلهای را داخل آون آزمایشگاهی قرار داد؟
خیر. قرار دادن وسایل پلاستیکی با نقطه ذوب پایین، مواد قابل اشتعال (مثل الکل و حلالها)، ظروف دربسته و محلولهای اسیدی یا خورنده در آون ممنوع است.
دمای مناسب برای استریل کردن یا خشک کردن وسایل چقدر است؟
برای استریل کردن، دما معمولاً بین ۱۶۰ تا ۱۸۰ درجه سانتیگراد به مدت ۱ تا ۲ ساعت است. برای خشک کردن، بسته به نوع نمونه متفاوت است و باید طبق دستورالعمل آزمایش عمل شود.
هر چند وقت یکبار باید آون آزمایشگاهی را تمیز کرد؟
بهتر است پس از هر بار استفاده، داخل محفظه (بعد از خنک شدن) با دستمال تمیز شود. همچنین سرویس دورهای دستگاه بهصورت منظم توصیه میشود.
آیا میتوانم برای سریعتر خنک شدن دستگاه، درب آن را باز بگذارم؟
خیر. باز گذاشتن درب باعث شوک دمایی و آسیب به ظروف شیشهای و المنتهای حرارتی میشود. دستگاه باید به صورت طبیعی و با درب بسته خنک شود.
